تا به حال اسم اتوبوس دو طبقه لیلاند را شنیده اید؟ در این مطلب از مجله واحد گشت دربستی کاران پایتخت می‌خواهیم هر آنچه درباره این اتوبوسها لازم است بدانید را در اختیار شما قرار دهیم.
بسیاری از ما کارت پستالها و پوسترهای لندن با آن ساعت بیگ بن، چرخ و فلک معروف و اتوبوس قرمز دو طبقه را در گذر خیابان انقلاب دیده‌ایم. تازگیها که ماکت یک اتوبوس قرمز را دیدم دوباره بعد از سالها به دوران دانشجویی و خیابان انقلابش پرتاب شدم. همان بوها، همان صدای حراجیهای کتابهای درسی و همان هیاهوی جمعیت در ذهنم گذشت. اصلاً فکرش راهم نمی‌کردم قرار است امروز برایتان از اتوبوسهای دوطبقه‌ای بنویسم که سالها پیش از همین خیابانها عبور می‌کردند. در ادامه این متن از اتوبوس لیلاند برای شما خواهم گفت، با من همراه باشید.
اتوبوس دو طبقه در ایران
وقتی اسم اتوبوس دوطبقه در ایران می‌آید همیشه پای تو برند در میان است که در ادامه به معرفی و توضیح این دو برند خواهیم پرداخت.
اتوبوس دو طبقه رودمستر Routemaster
در سال ۱۳۳۳ اولین اتوبوس لیلاند دو طبقه در لندن مورد استفاده قرار گرفت و ۵ سال بعد از آن اولین اتوبوس دو طبقه در سال ۱۳۳۸ در ایران مونتاژ شد. شاید به سن من و شما قد ندهد، اما زمانی در تهران اتوبوسهای دو طبقه در خطوط حمل و نقل داخل شهری فعالیت داشتند.
اولین نوع اتوبوس‌هایی که در ایران تولید می‌شدند اتوبوسهای Routemaster روت مستر معروف به اتوبوسهای دو طبقه‌ٔ آیس بودند و همان گونه که درتصویر می‌بینید، در قسمت پشت آن فضایی خالی با یک ستون قرار داشت و مسافران از این قسمت وارد اتوبوس می‌شدند.
همین ستون کمک می‌کرد که بتوانند موقع حرکت با کمک آن سوار اتوبوس شوند. درست مانند تصویری که در کارتونها و فیلمهای قدیمی از این نوع اتوبوسها در ذهن همهٔ ما هست.
گنجایش این اتوبوسها به اندازهی ۷۱ مسافر نشسته و ۵۰ مسافر ایستاده بود. این اتوبوسها به تدریج با آمدن اتوبوسهای لیلاند از سال ۱۳۵۱ از خطوط حمل و نقل شهری ایران خارج شدند.
اتوبوس دو طبقه لیلاند Leyland
اتوبوسهای دو طبقهای که در سال ۱۹۶۴ یعنی چیزی حدود ۵۶ سال پیش (سال ۱۳۴۳) در ایران تولید شدند، اتوبوسهای لیلاند بودند.
مونتاژ و تولید این اتوبوسها براساس قراردادی که مابین شرکت لیلاند موتور ایران و لیلاند موتورز انگلستان بسته شده بود، در ایران آغاز شد. براساس این قراردادها، زمینهایی در جادهی قدیم کرج خریداری شدند و دستگاه‌های تولید و مونتاژ در آن مستقر شدند.
شرکت لیلاند موتور ایران بعد از انقلاب و مصادره توسط بنیاد مستضعفان به نام گروه صنعتی شهاب خودرو تغییر نام داده و بعدها تولید اتوبوسهای دو کابینی که به صورت آکاردئونی به هم متصل می‌شدند، را آغاز نمود.
انواع اتوبوس دو طبقه لیلاند
اتوبوسهای دو طبقه لیلاند که در ایران تولید می‌شدند، دو نوع متفاوت داشتند. نوع اول آن که بسیار شبیه اتوبوسهای دوطبقه آیس بود، موتور اتوبوس در قسمت جلو و دماغه آن قرار داشت و یک کابین در جلوی اتوبوس به صورت جداگانه برای راننده در نظر گرفته شده بود که البته این کابین برای ایران به دلیل سیستم متفاوت مکان نشستن راننده، در جهت راست جلوی اتوبوس قرار می‌گرفت.
در نوع دوم اتوبوسهای دو طبقه لیلاند، موتور در قسمت عقب خودرو قرار می‌گرفت و محل قرار گرفتن راننده مانند مدلهای امروزی در کابین اصلی اتوبوس و در کنار مسافران قرار داشت. در این مدل جدیدتر، دماغه اتوبوس حذف شده بود و سطح جلوی اتوبوس مانند مدلهای امروزی صاف بود.
به جای آن یک دماغه در قسمت پشت اتوبوس بود که در موتور بر روی آن بود و مانند یک فرورفتگی در پشت اتوبوس قرار داشت. دلیل این نوع طراحی، دادن دسترسی به قسمتهای مختلف موتور برای تعمیر و نگه داری از بیرون اتوبوس بود.
از سال ۱۳۴۵ تا سال ۱۳۶۱ اتوبوسهای لیلاند در ایران تولید می‌شدند و شرکت لیلاند موتور تهران در قراردادی که بعد از آن با لیلاند انگلستان تنظیم کرده بود، تولیدات این شرکت در ایران را به کشورهای آفریقایی و آسیایی صادر می‌کرد. این کار به این دلیل بود که ساخت و مونتاژ این اتوبوسها در ایران با هزینه بسیار کمتری به نسبت انگلستان انجام می‌شد.
با توجه به گزارشهای در دسترس از روزنامه‌های آن دوران، این اتوبوسها بعد از مونتاژ و تولید، به کشورهایی مانند جمهوری کنگو، هندوستان و هنگ کنگ صادر می‌شدند.
سرانجام اتوبوس دو طبقه لیلاند در ایران
انقلاب ایران و به تبع آن تحریمها و از دست دادن موقعیتهای تجاری، باعث شد که اتوبوسهای لیلاند که وسایل نقلیه داخل شهری آن زمان بودند دیگر تولید نشوند و اتوبوسهای موجود بسیار فرسوده و مستعمل شوند. این اتوبوسها در سال ۱۳۷۲ به صورت کامل از ناوگان حمل و نقل عمومی خارج شدند.
در آبان ماه ۱۳۸۷ همزمان با «ششمین نمایشگاه بین المللی حمل و نقل شهری تهران» درست بعد از ۱۵ سال، اتوبوسهای لیلاند در تهران به نمایش درآمدند و در خیابانهای تهران به حمل مسافران پرداختند.
این کار باعث برانگیخته شدن احساسات شهروندان تهرانی شده و شور و حال ویژهای به نمایشگاه داد. رانندگان اتوبوس لیلاند که سالها پیش بازنشسته شده بودند از خاطراتشان با این اتوبوسها و طی کردن شبانه‌روزی خیابانهای پایتخت گفتند.
این اتوبوسها علاوه بر ایران در خود انگلستان هم طرفداران زیادی داشت. در سال ۲۰۱۴ میلادی ۵۰ امین سالگرد تولید این اتوبوسها در یکی از پارکهای معروف لندن برگزار شد و اتوبوسهای لیلاند در معرض دید عموم قرار گرفتند و در پایان مراسم، مدلهای باقی مانده این اتوبوسها به کلکسیونرها فروخته شدند.
اتوبوسهای لیلاند با طول عمری معادل نیم قرن در انگلستان توانستند به نمادی برای این کشور تبدیل شوند. اما در ایران اوضاع فرق می‌کند. اتوبوس لیلاند تقریباً سابقهای معادل آنچه در انگلستان بود داشته‌است اما همان‌طور که امروز می‌بینیم، نسل جدید ما هیچ شناختی از آن ندارند.
متأسفانه به دلیل کوتاهیهای فرهنگی، همان‌طور که به سمت آینده حرکت می‌کنیم، گذشته مان را از بین می‌بریم و این باعث می‌شود به مرور زمان ریشه‌ها و پیوندمان را با فرهنگمان از دست بدهیم. نوستالژی و درک آن توسط مردم یک جامعه باعث هم بستگی بیشتر اعضای آن می‌شود و اما ما متأسفانه هر روز بیشتر از دیروز برای از بین رفتن آن تلاش می‌کنیم.
ما در مجله دربستی کاران پایتخت علاوه بر رسالت اصلی خود که اجاره اتوبوس دربستی به همه مردم ایران است. سعی خواهیم کرد تا مطالب آموزنده و با کیفیتی را در اختیار مخاطبان قرار دهیم. به همین دلیل در این پست سعی کردیم از تاریخچه و ویژگی‌های خاص اتوبوس دو طبقه لیلاند صحبت کنیم و سرگذشت اتوبوس دو طبقه لیلاند را در ابران برای شما شرح دهیم.
